Performans, ürün ve süreç olarak ikiye ayırılabilir. Ürün ve sürecin ölçülmesi için gözlem yapmada kullanılan araçlar ise, temelde test etmeye elverişli türden değildir, nicel bir bilgi vermezler.
Onun yerine kişisel beğeniler ve fikirlerle birleştirilmiş nitel bilgiler verebilirler ve çoğu zaman kayıt araçları görevi görürler.
Ürün ve süreç gözlemlemesinde diğerlerinden daha yaygın kullanılan teknikler aşağıdaki gibidir:
SIRALAMA
Sıralama, ölçmenin en basitlerindendir. Sürecin ya da ürünün özelliklerine bakılarak en iyiden en düşüğe doğru sıralama yapılır. Genellikle bu durum yetkili bir kişinin -değerlendiricinin- yalnızca bir özellik bazında süreci ya da ürünü değerlendirmesinde doğru sayılır. Sıralamanın tabanını genişlettikçe güvenirliği azalır. Sadece bir özellik değil de, birçok özelliğin ardarda düşünüldüğü bir ürün ya da sürecin genel özelliklerinin sıralaması güvenilir olamayabilir. Bundan dolayı başarılı bir sıralama normal olarak açık bir şekilde tanımlanmış yalnızca bir özellik üzerine kurulmalıdır. Eğer mümkünse sıralama aynı ya da diğer tecrübeli gözlemciler tarafından yapılmalıdır.
DERECELENDİRME
Derecelendirme ölçeklerinin en çok kullanılan formlarından birisi değer aralıkları kullanılarak yapılan, derecelendirme aracı denilen formdur. Bu formun oluşturulması ve kullanımında izlenen basamaklar şu şekildedir.
* Önce sürecin ve ürünün özellikleri belirlenir.
* Her bir özellik için değer aralıkları belirlenir. Aralıklar en az iki, en fazla on şekilde düzenlenebilir ve her bir aralık ayrı bir değer veya kalite özelliği taşır.
* Formdaki değişik aralıklar çoğunlukla sayılarla belirtilir ama grafik gösterimler de söz konusu olduğundan hengi işaretin ne anlama geldiği kısaca belirtilir. (Mesela: İki aralık için gözlenmedi=0, kötü yaptı=1, orta yaptı=2, iyi yaptı=3, çok iyi yaptı=4…)
* Gözlemci, ürün veya sürecin gözlenen davranış veya özelliğine göre, form üzerindeki aralığın ilgili ölçüsüne işaretleme yapar.
Tüm davranışlar veya özellikler üzerine ölçekleme yapmak güç bir iştir. Dahil edilecek davranışların veya özelliklerin açık bir tanımını yapmada ve önemini saptamada yapılacak her başarısızlık bu tip bir ölçeklemenin değerini düşürür. Yine sıralamada olduğu gibi başarılı bir ölçekleme yapmak, iyi tanımlanmış özellikler ya da davranışlar üzerine oturtulmalıdır.
KONTROL LİSTELERİ
Kişinin süreçteki davranışları kaydetmede kontrol listelerinin hayli önemi vardır. Kontrol listeleri istenen ya da istenmeyen ve kişi performansının bir parçası olan bir dizi davranışı listeler. Kontrol listelerindeki davranışlar genellikle olayların olmasını istediğimiz veya beklediğimiz şekliyle dizilirler.
Kontrol listelerine konulan cevap tipleri farklı olabilir. Bu cevap türlerinden en çok kullanılanı, listede bulunan ve doğru yapılan davranışa konulan çek işaretidir. Bir ikinci kullanım türünde ise sadece "evet-hayır" yanıtları yeterlidir. "Evet" hareketin tatmin edici bir şekilde tamamlandığını, "hayır" ise tamamlanmadığını gösterir. Bir üçüncü cevaplama türünde ise listedeki hareketlerin yanına sayılar konulur. Sayılar 1'den başlar ve 1 sayısı ilk hareketin yanına, sıradan gelen sayı konularak hareketler numaralandırılır.
ÜRÜN ÖLÇEKLERİ
Bir ürün ölçeği, değişik kalitelerde hazırlanmış ürünlerden dikkatlice seçilmiş bir seridir. Ölçek üzerindeki her bir ürün bir puan ya da harfle gösterilir. Genellikle bir ölçek beş ya da daha fazla üründen meydana gelmiştir ve bunlar bir kalite çizgisi boyunca "en üstünden-en aşağıya" doğru sıralandırılmalıdır. Ürün ölçeğinin uygulanması son derece kolaydır. Her kişi ürün ölçeğindeki ürünü, gerçek ölçüsüne göre hazırlar. Daha sonra yapılan ürün, ürün ölçeğindeki ürünlerle karşılaştırılır. Kişinin ürününe ölçekteki ürünlerden en çok benzeyen ürünün puanı ya da harfi verilerek ölçme işlemi bitirilir. Bu durum periyodik defalar tekrarşanır. Toplanan ürünlerin tabii ki kaliteleri çok farklı olacaktır. Eşit görünen aralıklarla onları kalitelerine göre tekrar tekrar bağımsız bir şekilde düzenleme çabaları birçok ürünü elimine edecektir. Kalan ürünlerden ise bir ürün ölçeği rahatlıkla yapılabilir.
PUAN SİSTEMİ
Hedef, kişinin iki boyutlu bir plan üzerine üç boyutlu bir resim çizmesi olabilir. Değerlendiriciler, çizimden önce resimde bulunması gereken özellikleri belirlerler. Her bir özelliğe de bir puan verilir. İstenen özelliklerle, kişinin resminde bulunan özellikler karşılaştırılarak çizimdeki başarı puan bazında ortaya çıkarılır.
ANEKDOT KAYITLARI
Anekdot kayıtları, burada anlatılan altı tekniğin en informal olanıdır. Denetleyici, süreç içindeki kişinin hareketlerini yazmaktan daha fazla birşey yapmaz. Asıl çaba, süreç için gerçek bir rapor yazmak için gösterilir. Bir tek anektod kaydı pek birşey ifade etmeyebilir ama bir dizi anektod kaydı kişinin süreçteki çalışmaları hakkında pekçok bilgi verir. Anektod kayıtları özellikleri yeterince tanınmayan ve pek fazla bilgi bulunmayan ve soru halindeki süreçlerde sıklıkla kullanılır. Bu yüzden uygun kontrol listeleri ve derecelendirme ölçekleri kullanılamamıştır.
